Omdenken voor gevorderden

Omdenken op provocatieve wijze

Heb jij een probleem? Ja maar… dat is toch prachtig!

In de vorige blogs over omdenken beweerde de cognitieve therapie dat je beperkende gedachte niet realistisch is. Het omdenken van Berthold Gunster, suggereerde dat je probleem een mogelijkheid is. De provocatieve therapie zegt: “Een probleem is geen probleem!”

Als ik eenmaal begin over de schoonheid van de provocatieve therapie dan is er geen houden meer aan. Bovendien zijn wij provocatieve therapeuten getraind in het uitweiden en verhalen vertellen. We verlevendigen ‘saaie’ therapiesessies en ‘doodgewone’ problemen. Maar ik ga het proberen: kort en bondig te zijn.

Ee provocatieve favoriet als metafoor voor ‘een probleem’ is: de stijfkoppige ezel die niet wil lopen. Een cognitieve therapeut zal de ezel de weg willen tonen, drempels willen verlagen en dus voor de ezel uit lopen. Een ‘omdenkende coach’ zal hem in zijn ezelsoor allerlei suggesties influisteren en voorstellen zijn kracht en wijsheid te gebruiken om vooruit te komen. De provocatieve therapeut gaat aan de staart van de ezel hangen en roept: “Loop niet!”

• De provocatieve therapie is verwant aan de positieve psychologie omdat het uitgaat van acceptatie en de schoonheid van de mens in al zijn facetten. Een provocatieve therapeut kan zijn werk pas echt goed doen als hij de cliënt ten volle respecteert, accepteert en hem een warm hart toedraagt. Wat niet wil zeggen dat er om iemands gedrag en gedachten hartelijk gelachen mag worden.
• De provocatieve therapie heeft ook overeenkomsten met de paradoxale psychologie aangezien de interventies ontregelend en onverwachts zijn, als je het tenminste (verwachting) met een ‘gewone’ psycholoog vergelijkt.
• De provocatieve therapeut heeft overeenkomsten met een cabaretier aangezien hij/zij humor gebruikt, toneelspel integreert en graag ‘verzonnen’ verhalen vertelt om zodat er meer beleving ontstaat van ‘het probleem’.

Provocatie heeft dus als kenmerken: humor, warmte en confrontatie.

Zo en nu aan het werk.

Strategie 1: Een probleem? Geen probleem?

Als gevorderde omdenker ben je inmiddels bedreven in het kort en bondig je gedachten of probleem te verwoorden en wat zeg ik nu: “Het is helemaal geen probleem!” Is al dat werk voor niets geweest? Nee hoor.

In de blog: de kunst van het nietsdoen heb ik een lang voorbeeld willen geven van hoe je het probleem: een tekort aan motivatie of de beperkingen door een angststoornis of depressie (lusteloosheid of remmende angst) kunt omkeren tot een groot talent. Waarom? Als je een probleem als een talent of voordeel beschouwt gebeurt er iets in iemands hoofd.

–Een van mijn provocatieve goeroes Jeffrey Wijnberg, vertelde ooit (mits ik het goed onthouden heb) dat provocatie de banen in iemands hersenen verandert. Stel we zien die banen als geitenpaadjes, ingesleten gedachten en gewoonten. Provocatie gooit als het ware een berg zand op dat paadje waardoor het geitje andere wegen moet gaan zoeken en misschien wel een leukere of betere route ontdekt. Maar een eigenwijs geitje mag natuurlijk ook verharden in zijn oude route, een provocatieve therapeut vindt het allemaal mooi en vindt zichzelf niet heiliger dan de paus; een goed pad is een goed pad, loop je eigen weg, zolang je daar maar ten volle achter staat–

Strategie 2: Accepteer wat je niet kunt veranderen

Er is maar één probleem en dat is het probleem dat verwachting heet.

Berthold Gunster heeft al eerder zo iets gezegd en het is een algemeen erkend gedachtegoed in de coachingswereld: onze verwachtingen creëren vaak problemen. Vandaar dat de provocatieve therapie deze omlaag schroeft tot ver onder het nulpunt. Kan iemand accepteren wie die is, wat die doet of niet doet, dan is dat toch helemaal geweldig. Probleem verdwenen.

–Ik had ooit een cliënt op spreekuur die te hard werkte, althans dat vond zijn omgeving. Hij was al bij meerdere psychologen geweest maar alle tips en adviezen hielpen niet. Hij bleef hard werken. Natuurlijk had hij wat spanningsklachten, dat is heel normaal bij iemand die te hard werkt, maar is dat een probleem of gewoon een gevolg? Volgens mij is dat slechts een probleem als de cliënt het als een probleem ziet. Ik heb hem 45 minuten geprezen om zijn toewijding, ambitie en alle bijverschijnselen daarvan van tafel geveegd. “Ach, iedereen heeft wel eens wat, maar daar sta jij toch boven?” Hij ging na de sessie tevreden naar buiten en concludeerde geen behandeling nodig te hebben. Had ik hem moeten beschermen tegen zijn eigen destructieve drang? Misschien vind je van wel. Maar dan hij had hij bij mij hetzelfde gedaan als al die eerdere keren, zich verzetten tegen adviezen, verharden in zijn gelijk en uiteindelijk de behandeling staken. Laat hem maar terugkomen als hij zelf echt vindt, dat het zo niet langer kan.–

Strategie 3: Doe niets

Opnieuw de vorige blog als voorbeeld: daarin stelde ik dat het komen tot actie, het iets van je leven maken, alleen maar nadelen heeft en risico’s met zich meebrengt. Zie het veranderen van je probleem als onvoorspelbaar en dus levensgevaarlijk! Blijf waar je bent, dan weet je in ieder geval waar je aan toe bent.

Behalve het toejuichen van een probleem kan ik als provocateur dus ook nog wel eens de gevaren benoemen. Waarom? Omdat juist door die paradoxale actie iemand ineens ongelofelijk gemotiveerd kan raken om het tegengestelde te doen. Dus als je zegt: doe dat niet, dan zegt de ander: “… maar ik wil het echt.” De ezel komt in beweging.

Strategie 4: Het probleem is geen probleem maar een ramp

De kunst van het overdrijven, zeg maar. Maak je probleem extreem groot. Doe alles wat je vanuit de cognitieve therapie niet mag: generaliseer, dramatiseer, denk in zwart-wit termen en geef jezelf van alles de schuld!

Ik heb die insteek in de vorige blog niet gekozen, maar had dat kunnen doen. “Nietsdoen is verschrikkelijk, dan hoor je bij het uitschot der aarde, word je door iedereen uitgekotst, doodzonde, wat zeg ik? Het is een DOODZONDE! etc. etc.” (Ik heb het trouwens bij nader inzien wel degelijk gebruikt in het beeld van iemand die niet meer van zijn bank afkomt). Wat het nut daarvan is? Door een probleem te overdrijven ontstaat heel vaak verzet. De ander beweert dat het allemaal heus niet zo erg is en vanuit verzet komt veelal acceptatie. Het probleem wordt minder groot.

–Ik had ooit een cliënte in behandeling die ervan overtuigd was dat haar neus te groot was. Uiteraard zou ze een eerlijke reactie van mij niet gelooft hebben. Iedereen vertelde haar immers al dat ze een hele normale neus had. Dus overdreef ik. Haar neus was zo groot dat het de Alpen in de schaduw zou plaatsen. Als ze ergens binnen kwam zouden mensen eerst haar neus zien en dan pas zijzelf, was ze verkouden dan had ze met zo’n neus waarschijnlijk een matrasovertrek nodig, etc. Ze vond mijn opmerkingen hilarisch en het had effect, ze zag haar neus tegenover al dit visueel geweld krimpen.-

Strategie 5: Een probleem is een voordeel of bedoeling

Bedenk wat de voordelen of de bedoeling van je probleem kan zijn, want een probleem ontstaat vaak door de hoek waarop je naar iets kijkt.

Laten we weer opnieuw het probleem met de eieren gooiende jongens bekijken uit de eerste aflevering van omdenken voor beginners. Het feit dat zijn huis bekogeld werd is geen probleem, maar juist de bedoeling. Bovendien heeft het grote voordelen: doordat hij aan jongeren de mogelijkheid biedt eieren te gooien houdt hij ze van de straat. Hij beschermt ze tegen drugsmisbruik en criminaliteit door ze een doel in het leven te geven. Prachtig toch, wat een held!

–Mijn provocatieve advies zou zijn: zet een doosje met eieren voor je deur met een briefje: “gooien is gratis! Wie het raampje in de voordeur als eerste raakt krijgt 5 bonuspunten.” –

Strategie 6: Bedenk een idiote oplossing voor een onzinnig probleem

Soms is het zinvol om een probleem op een verrassende wijze op te lossen. Idiote oplossingen kunnen in de praktijk zo gek nog niet zijn. En trouwens, wat is eigenlijk idioot? Dat is maar hoe je het ziet. Wat voor de een stom is, is voor de ander logisch of normaal. Italianen gruwelen bij het idee dat je Parmezaanse kaas over een vissaus gooit. Wij Nederlanders bedekken het liefst elke pastasaus met bergen kaas.

–Ik sprak een cliënte die bang was een paniekaanval te krijgen als ze in de rij voor het een en ander moest wachten. Ik vertelde dat wachten een groot goed is, en vertelde dat elke rij een gratis sessie mindfulness was. “Bofkont dat je even lekker mag ontspannen!”–

Strategie 7: Anderen kunnen dat misschien, maar jij niet

Als je al weinig zelfvertrouwen hebt zal deze strategie misschien niet werken, aangezien je het klakkeloos met me eens zult zijn. In alle andere gevallen; zeg tegen jezelf dat het voor jou onmogelijk is om het problemen te veranderen (Terwijl anderen daar hun hand niet voor omdraaien). Voor het grootste effect is het handig als je een ander vraagt dit overtuigend tegen je te zeggen.

Wij mensen zitten mooi en vaak voorspelbaar in elkaar. Zeg je tegen iemand dat die iets niet kan, dan willen de meesten ineens het tegendeel bewijzen.

–Frank Farrely (1931-2013)is de grondlegger van de provocatieve therapie en ik heb het geluk gehad hem te zien werken. Hij was aanvankelijk een leerling van Rodgers (grondlegger van de client-centered therapie) en stelde zich overeenkomstig die stroming accepterend en volgend op tegenover zijn cliënten. Hij had al enkele jaren een man in therapie die elke sessie over hetzelfde probleem klaagde en geen vooruitgang liet zien. Frank zei iets in de trend van: “Ik denk dat jij nog jaren bij mij kunt blijven komen want het zal je nooit lukken je probleem aan te pakken.” Je mag raden wat het effect was.-

Strategie 8: Maar daar kan jij helemaal niks aan doen.

Zelfde principe als bij 7 maar een andere invalshoek. Bij deze strategie maak je gebruik van vooroordelen en stereotypen met als doel jezelf te ontslaan van de verantwoordelijkheid om iets aan je probleem te doen.

Want een probleem is pas een ballast als je het zou ‘moeten’ kunnen oplossen.

-Kun je dat niet dan mag je er geoorloofd over blijven klagen. Bovendien verhuist een probleem vaak van eigenaar als je er niks aan kunt doen. Leef je met een dominante partner die zijn/haar gedrag verklaart vanuit ADHD, dan zul je ineens zelf moeten werken aan: of de dominantie  accepteren of het leren stelselmatig en eindeloos je grenzen aan te geven (en is het een man, dan kan je ook niet van hem verwachten dat hij je grenzen aanvoelt).–

Ter illustratie nog enkele voorbeelden:

Mannen kunnen er niks aan doen ze zich slecht in de gevoelens van een ander kunnen inleven. Dat komt door hun, genetisch bepaalde, voorkeur voor de linkerhersenhelft en hun onvermogen om te multitasken. Ze kunnen niet tegelijkertijd hun linker- en rechterhersenhelft gebruiken, als ze die al weten te vinden, dus als ze al naar je luisteren (taal zit links), kunnen ze niet met je meeleven. Pubers kunnen afspraken niet nakomen omdat ze door hun hormonen in een continue jetlag leven. Surinamers zijn nu eenmaal lui omdat ze zich hebben moeten aanpassen aan een warm klimaat waarin je snel zweet.

Strategie 9: Je bent in goed gezelschap

Soms helpt het enorm om je te realiseren dat je niet de enige bent met dat probleem. Op dit gedachtegoed tieren gezondheidsbladen, roddelrubrieken, zelfhulpgroepen, online forums e.d. welig.

Het meest individuele is universeel (motto uit de provocatieve therapie)

-Luistert jouw man nooit naar je en je vriendin klaagt dat haar man ook nooit luistert? Nou dan zal het wel normaal zijn en wat normaal is, is geen probleem. Is jouw kind brutaal maar dat van de buren ook? Dan zal het wel bij de leeftijd horen. Ben jij bang om ziek te worden, maar heeft je huisarts daar ook last van, nou dan zal het wel een gezonde bezorgdheid zijn. Niets om je zorgen over te maken.-

Strategie 10 (alweer dat magische getal) Doe dat meer!

Bij veel problemen, hoewel misschien niet alle, kan je het probleem omkeren tot wenselijk, wat zeg ik: buitengewoon onmisbaar, gedrag. Leefde jij in de veronderstelling dat je gedrag problematisch is? Fout, het is juist essentieel.

-Mijn nieuwe boek in wording: ‘Vind de angsthaas in jezelf’ gaat uit van die gedachte. Het is goed om angstig te zijn, sterker nog, het is van levensbelang!-

Pieker jij veel? Wat goed dat jij ergens zo gepassioneerd over kunt zijn!

Laten we even wat veel voorkomende problemen bekijken:

• Heb je problemen met “nee” zeggen? Zeg vaker ja! De wereld draait op mensen zoals jij, zo kom je nog eens ergens, bedenk eens hoeveel mensen je gelukkig maakt, jij bent tenminste betrouwbaar!
• Vermijd je veel? Deed iedereen dat maar, dan zouden er geen oorlogen meer bestaan, geen scheidingen en geen ruzies (Oh, ik heb de sleutel tot wereldvrede ontdekt!)

Ten slotte

Ik had belooft kort en bondig te zijn, dus ik stop met het weggeven van onbetaalbare gratis adviezen. Nu iedereen zichzelf na 3 afleveringen ‘omdenken’ uit de put kan denken kan ik mijn praktijk wel sluiten, kan mijn boekje: Depressie als beste vriend, of hoe je jezelf de put in kunt praten in de prullenbak en moet ik verplicht niks gaan doen:-)

-Krijg ik eindelijk tijd om verder te schrijven aan mijn nieuwe boek.–

Had je iets aan mijn adviezen? Ik ga je binnenkort overhoren, want na nog één ‘serieuze’ en informatieve blog over het effect van cortisol, is het tijd voor interactie met mijn lezers! Ik vertel het alvast zodat je voorbereid bent.

In de sfeer van: “Vraag het aan …” Mag elke lezer die week één probleem naar mij mailen. Ik ga proberen het aan de hand van een van de 3 verschillende richtingen ‘om te denken’. Ik zal elke dag maximaal 2 problemen behandelen en die op het eind van de week op mijn blog plaatsen. Komen er meer inzendingen dan zal ik die persoonlijk in de loop der tijd alsnog omdenken, maar dat ga ik naast mijn werk niet in één week klaarspelen.

Meer info hierover volgt na de volgende blog. Maar je kunt dus al hierover gaan doordenken. Succes!

Wie meer over provocatieve therapie wil weten kan mijn informatiefolder provocatieve therapie lezen of zelf eens een provocatief boekje openslaan. Naast mijn zelfhulpboek zijn er door Jaap Hollander en Jeffrey Wijnberg goede en amusante boeken geschreven zoals: Provocatief coachen, de basis, over de beginselen van het provocatieve coachen.

De volgende blog gaat over de oorzaak van een verhoogde cortisolspiegel, de gevolgen daarvan op je stemming, lichaam en functioneren en wat je eraan kunt doen.

Wil je op de hoogte blijven van het verschijnen van een nieuwe blog? Vul dan hieronder het formulier in.